Ο Προυστ ήταν νευροεπιστήμονας

του Τζόνα Λέρερ

μτφ. Γιάνης Δήμας

(τίτλος πρωτοτύπου: Proust was a neuroscientist)

Στην τεχνολογική εποχή μας είναι εύκολο να πιστέψουμε ότι η επιστήμη μπορεί να λύσει όλα τα μυστήρια. Ωστόσο η επιστήμη δεν είναι η μοναδική οδός προς τη γνώση. Ειδικά όταν πρόκειται για την κατανόηση του εγκεφάλου, η τέχνη τα κατάφερε πρώτη.

Παίρνοντας ως παραδείγματα έναν ζωγράφο, έναν ποιητή, έναν σεφ, έναν συνθέτη, και μερικούς συγγραφείς, ο Λέρερ δείχνει πώς ο καθένας από αυτούς ανακάλυψε μια ουσιαστική αλήθεια για το νου, την οποία η επιστήμη μόλις τώρα ξαναανακαλύπτει. Μαθαίνουμε, πώς ο Προυστ αποκάλυψε πρώτος την αναξιοπιστία της μνήμης· πώς η Τζόρτζ Έλιοτ ανακάλυψε την πλαστικότητα του εγκεφάλου· πώς ο Γάλλος σεφ Εσκοφιέ εντόπισε την πέμπτη γεύση (το ουμάμι)· πώς ο Σεζάν επεξεργάστηκε τις άγνωστες πτυχές της όρασης· και πώς η Γερτρούδη Στάιν διερεύνησε την βαθύτερη δομή της γλώσσας – μισό αιώνα πριν τις έρευνες του Νόαμ Τσόμσκι και των άλλων γλωσσολόγων.

Με ένα ευφυέστατο μείγμα βιογραφίας, κριτικής και εκλαΐκευσης της επιστήμης Ο Προυστ ήταν νευροεπιστήμονας καλεί τους επιστήμονες και τους καλλιτέχνες να ακούσουν καλύτερα ο ένας τον άλλο, και να χαράξουν μια νέα πορεία ανακάλυψης της αλήθειας, και της ομορφιάς, του κόσμου και του νου.

Τα τέσσερα στοιχεία

της Ρεμπέκα Ρουπ

μτφ. Γιάνης Δήμας

(τίτλος πρωτοτύπου: Four Elements)

Τα Τέσσερα στοιχεία είναι μια απολαυστική αναδρομή στην ιστορία και την επιστήμη του νερού, του αέρα, της φωτιάς και της γης, των στοιχειωδών συστατικών της ύλης για τους αρχαίους Έλληνες. Αν και αυτά τα τέσσερα στοιχεία των αρχαίων Ελλήνων έχουν αντικατασταθεί από τη σύγχρονη χημεία με εκατοντάδες χημικά στοιχεία, συνεχίζουν να αντηχούν στην ανθρώπινη εμπειρία και φαντασία.

Νερό – ένα στοιχείο εκπληκτικής πολυπλοκότητας. Πάνω από το 80 % των ζώων και των φυτών της Γης ζουν μέσα του·

75 % του ανθρώπινου σώματος αποτελείται απ’ αυτό· και –καθώς το υπερθέρμαιναν στα δημόσια λουτρά– ίσως να συνέβαλε στην πτώση της Ρώμης.

Αέρας – η ουσία του όζοντος, των ελεύθερων ριζών του οξυγόνου, των ζαφειριών και των τροπικών κυκλώνων· κινεί ανεμόμυλους, σηκώνει αεροπλάνα και διασπείρει τις μυρωδιές από τ’ αρώματα.

Φωτιά – η χημική αντίδραση που άνοιξε το δρόμο στον πολιτισμό. Οι ανθρωπίδες πρόγονοί μας τρομοκρατούσαν μ’ αυτή τους εχθρούς τους τα μαστόδοντα· στο Μεσαίωνα τη χρησιμοποίησαν για να κάψουν μάγισσες· και οι Κινέζοι την εκμεταλλεύτηκαν μέσω της εφεύρεσης της πυρίτιδας.

Γη – το στοιχείο των βουνών, των βράχων και του γόνιμου εδάφους ίσως να πρόσφερε το πήλινο καλούπι μέσα στον οποίο οι πρόδρομοι του DNA σχημάτισαν τις πρώτες αλυσίδες από αμινοξέα.

Από την ατομική θεωρία μέχρι τα μπαρ με οξυγόνο κι από τα υπερηφαίστεια ώς την ανατομία ενός κεριού, τα Τέσσερα στοιχεία αποτελούν ένα πολυεπίπεδο και γεμάτο χιούμορ ταξίδι ανακάλυψης στον κόσμο των στοιχείων, αληθινών και συμβολικών, που διαμορφώνουν τη ζωή μας.

Καλωσήρθατε στον εγκέφαλό σας

των Σάντρα  Άαμοντ  & Σαμ Γουάνγκ

μτφ. Βικτωρία Τζούμα

(τίτλος πρωτοτύπου: Welcome to your brain)

 

Χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας κάθε στιγμή της ζωής μας, κι όμως οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε ιδέα πώς δουλεύει. Αυτά που νομίζουμε ότι ξέρουμε είναι συνήθως λάθος· όπως, για παράδειγμα, ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Οι νευροεπιστήμονες απέδειξαν ότι αυτό είναι μύθος. Ακόμα πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι αυτά που ανακάλυψαν οι επιστήμονες για αυτό το πολύπλοκο όργανο είναι σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό.

Οι συγγραφείς, δύο επιφανείς νευροεπιστήμονες, εξηγούν τις επαναστατικές έρευνες που γίνονται στα εργαστήρια όλου του κόσμου και απαντούν σε ένα πλήθος ερωτημάτων. Είναι αλήθεια ότι αν το μωρό σας ακούει Μότσαρτ θα γίνει εξυπνότερο; Είναι όντως οι άντρες καλύτεροι από τις γυναίκες στα μαθηματικά; Το πολύ διάβασμα βοηθά να περάσετε τις εξετάσεις; – ή μήπως όχι;

Κάθε κεφάλαιο του συναρπαστικού αυτού βιβλίου είναι γεμάτο από ενδιαφέροντα στοιχεία και γεγονότα που θα σας εκπλήξουν και θα σας ψυχαγωγήσουν. Το ξέρατε ότι στα ποντίκια δεν αρέσει η Diet Coke; Και ότι λιγότερα από το 5% των θηλαστικών είναι μονογαμικά;

Το Καλωσήρθατε στον Εγκέφαλό σας, είναι επίσης ένα…εγχειρίδιο οδηγιών για όσους διαθέτουν εγκέφαλο. Στις σελίδες του θα βρείτε πώς να συνέρχεστε γρήγορα από ένα τζετ λαγκ, πότε να ανησυχείτε αν έχετε πάθει εγκεφαλικό, και πώς να διατηρείτε τον εγκέφαλό σας σφριγηλό καθώς μεγαλώνετε. Θα μάθετε, όχι μόνο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός σας, αλλά και πώς να τον κάνετε να λειτουργεί καλύτερα.

Ικανοποίηση

των Δρ. Ανίτα Η. Κλέιτον με την Ρόμπιν Κάντορ-Κουκ

μτφ. Έλλη Καλιφατίδου

(τίτλος πρωτοτύπου: Satisfaction)

Γιατί τόσες πολλές γυναίκες είναι δυσαρεστημένες από τη σεξουαλική τους ζωή;

Κάτι λείπει. Ή δεν τις ενδιαφέρει πια το σεξ, ή τις ενδιαφέρει αλλά δεν μπορούν να διεγερθούν, ή μπορούν να διεγερθούν αλλά δεν διαθέτουν ούτε την επιθυμία ούτε την ενέργεια να φτάσουν ώς το τέλος. Οι σχέσεις τους υποφέρουν. Πολλές αναρωτιούνται τι τους συμβαίνει.

Αν είστε γυναίκα κι όλ’ αυτά σας φαίνονται γνώριμα, η Δρ. Ανίτα Κλέιτον θέλει να ξέρετε ότι δεν πάσχετε από τίποτα – αυτό που φταίει είναι οι γελοίες φαντασιώσεις που σας έχουν πουλήσει σχετικά με το σεξ και οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες στις οποίες έχετε προσκολληθεί. Όλοι θέλουμε να κάνουμε έρωτα όπως στις ταινίες, όπου η γυναίκα ανατριχιάζει από επιθυμία πριν ακόμα την πλησιάσει ο άντρας, κι όταν την πλησιάζει, αφήνει ένα αναφιλητό, παραδίνεται και φτάνει σε οργασμό μέσα σε είκοσι δευτερόλεπτα. Μα καλά, πόσο συχνά συμβαίνει κάτι τέτοιο στην πραγματική ζωή; Όχι συχνά, γιατί στην πραγματική ζωή χρειάζεσαι είκοσι δευτερόλεπτα μόνο για να βγάλεις το εσώρουχό σου - άσε δε να φροντίσεις να κλειδώσεις την πόρτα για να μην ορμήσουν μέσα τα παιδιά!

Σ’ αυτό το βιβλίο η Δρ. Κλέιτον αποκαλύπτει κρυφές πτυχές της γυναικείας σεξουαλικότητας που βρίσκονται ριζωμένες στο γυναικείο ψυχισμό και μπορούν να εκτοξεύσουν μια γυναίκα είτε στην ερωτική έκσταση είτε στην απογοήτευση μας ακόμη αποτυχημένης σχέσης.

Μέσ’ από συναρπαστικές αληθινές περιπτώσεις γυναικών διερευνά γιατί πολλές γυναίκες προτιμούν να ανεχτούν την έλλειψη ικανοποίησης στο σεξ αντί να τολμήσουν να ζητήσουν από τους συντρόφους τους να τις ικανοποιήσουν· πώς τα θαμμένα συναισθήματα για τεκνοποίηση επηρεάζουν το ερωτικό δυναμικό μιας γυναίκας· και γιατί ένας οργασμός που έρχεται μέσω της συνουσίας είναι το ίδιο «πραγματικός» μ’ εκείνον που επιτυγχάνεται με άλλα μέσα. Η Δρ. Κλέιτον ρίχνει φως στις σεξουαλικές συμπεριφορές που έχουν δραματικές επιπτώσεις στα νέα κορίτσια και τις έφηβες, και περιγράφει με λεπτομέρειες πώς η μητρότητα και η εμμηνόπαυση μπορεί να επηρεάσουν, όχι όμως να μειώσουν, τη δυνατότητα μιας γυναίκας να νιώσει σεξουαλική ευχαρίστηση.

Η Δρ. Κλέιτον πιστεύει πως οι γυναίκες πρέπει να έχουν υψηλές προσδοκίες για τη σεξουαλική τους ζωή, αυτές όμως οι προσδοκίες πρέπει να αντλούνται από μια βαθιά γνώση του εαυτού μας – τι είναι φυσιολογικό για μας και τι μας φαίνεται καλό. Θέλει να σκεφτείτε για τον εαυτό σας πως είστε το ίδιο σεξουαλικές μ’ ένα σύμβολο του σεξ, και να ενστερνιστείτε αυτή την ιδέα. Το μόνο πρόσωπο που θα πρέπει να συμβολίζει το σεξ για σας είστε εσείς η ίδια.

Famelab 2008: Οι νικητές

Ο διαγωνισμός Famelab που οργανώθηκε από το British Council για το νέο πρόσωπο της επικοινωνίας της επιστήμης στην Ελλάδα ανέδειξε τρεις νικήτριες, την Ολυμπία Αγαλιώτη (δεξιά), την Χριστίνα Μελίδου (κέντρο) και την Τάνια Βαλεοντή (αριστερά). Στο βίντεο οι τρεις νικήτριες στην απονομή των βραβείων τους. Οι Εκδόσεις ΑΒΓΟ ήταν χορηγός του διαγωνισμού. Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.britishcouncil.org/greece-science-beautiful-science-famelab-2008-final.htm

Αέναο Σύμπαν, των Πολ Στάινχαρντ και Νιλ Τούροκ

Η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης -η κυρίαρχη σήμερα εξήγηση της επιστήμης για τη δημιουργία του σύμπαντος- υποστηρίζει ότι ο χώρος και ο χρόνος ξεπήδησαν από την ανυπαρξία πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια μέσω μιας θερμής και διαστελλόμενης πύρινης σφαίρας άπειρης σχεδόν πυκνότητας.
Στο Αέναο σύμπαν, ο Πολ Στάινχαρτ (Albert Einstein professor στο Princeton)και ο Νιλ Τούροκ (Chair of Mathematical Physics, Cambridge), δύο από τους επιφανέστερους θεωρητικούς φυσικούς του κόσμου, προτείνουν μια διαφορετική, επαναστατική κοσμολογία: αυτό που θεωρούσαμε ώς σήμερα «στιγμή της δημιουργίας», ήταν απλώς ένα επεισόδιο ενός άπειρου κύκλου τιτάνιων συγκρούσεων ανάμεσα στο δικό μας σύμπαν και σ’ έναν παράλληλο κόσμο. Η Μεγάλη Έκρηξη δεν ήταν η αρχή του χρόνου, αλλά μια γέφυρα από ένα παρελθόν γεμάτο ατελείωτα επαναλαμβανόμενους κύκλους εξέλιξης, κάθε ένας από τους οποίους συνοδευόταν από τη δημιουργία νέας ύλης και το σχηματισμό νέων γαλαξιών, αστέρων και πλανητών.

Η θεωρία των Στάινχαρντ και Τούροκ ονομάζεται "Εκπυρωτικό Σύμπαν" και προκύπτει μέσα από τα ευρήματα της σκοτεινής ύλης και σκοτεινής ενέργειας, και συνδυάζει τη Θεωρία των Χορδών και την κβαντική κοσμολογία σε μια νέα ερμηνεία της Μεγάλης Έκρηξης. To «Εκπυρωτικό Σύμπαν» είναι ο αντίλογος στο κυρίαρχο «πληθωριστικό μοντέλο». Αντί για μια πρωταρχική στιγμή δημιουργίας προτείνει άπειρες κι αλλεπάλληλες στιγμές, μια κυκλικότητα δημιουργίας η οποία προκύπτει από τη σύγκρουση δύο τετραδιάστατων «μεμβρανών» που πάλλονται μέσα σε μια επιπρόσθετη χωρική διάσταση.
Οι συγγραφείς αφηγούνται τον τρόπο με τον οποίο κατέληξαν στη θεωρία τους -στην οποία έδωσαν το ελληνικό όνομα «Εκπυρωτικό Σύμπαν»- συνδυάζοντας τις νέες ανακαλύψεις της Αστροφυσικής, της Θεωρίας των Υπερχορδών και της Αστρονομίας.
Το Αέναο σύμπαν δίνει απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα της σύγχρονης Φυσικής, όπως πού βρίσκεται το 96% του σύμπαντος και γιατί το σύμπαν άρχισε διαστέλλεται μυστηριωδώς με επιταχυνόμενο ρυθμό πριν από 6,3 δισεκατομμύρια χρόνια. Ο Στίβεν Χόκινγκ δήλωσε σχετικά με το Αέναο σύμπαν ότι είναι «μια προκλητική εναλλακτική θεώρηση για την ευρέως αποδεκτή εικόνα της Μεγάλης Έκρηξης και για το μέλλον του σύμπαντος».

Περισσότερες πληροφορίες:

• Η προσωπική σελίδα του Νιλ Τούροκ: http://www.damtp.cam.ac.uk/user/ngt1000/
  
• Μια εισαγωγή στην θεωρία από τον Πολ Στάινχαρντ: http://www.actionbioscience.org/newfrontiers/steinhardt.html
• Άρθρο του Γιώργου Ζαρκαδάκη σχετικά με τη θεωρία του Εκπυρωτικού Σύμπαντος και τη διάλεξη του Νιλ Τούροκ στην Αθήνα (17.4.08):http://irekoussa.blogspot.com/2008/04/end-of-beginning.html

Η νοημοσύνη των ζώων

Ο Μαικλ Χάνλον (δεξιά) μιλάει για τη νοημοσύνη των ζώων ένα από τα θέματα του βιβλίου του "Δέκα Άλυτα Μυστήρια", με το Γιώργο Ζαρκαδάκη (αριστερά) σε εκδήλωση που έγινε στο Βρετανικό Συμβούλιο στις 28 Μαρτίου 2008.

Δέκα άλυτα μυστήρια, του Μάικλ Χάνλον

Ερωτήματα στα οποία η επιστήμη δεν έχει βρει (ακόμα) την απάντηση

Η επιστήμη είναι γεμάτη τρύπες! Στο βιβλίο αυτό θα βρείτε τις δέκα... μεγαλύτερες, μυστήρια τα οποία οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει (ώς τα σήμερα) να διαλευκάνουν και να μας δώσουν μια εξήγηση. Όπως, για παράδειγμα: Πού βρίσκεται το 96% του σύμπαντος; Ποια είναι η φύση του χρόνου; Πώς άρχισε η ζωή; Έχουν σκέψεις τα ζώα; Ποια είναι η φύση του χρόνου; Υπάρχουν εξωγήινοι; Υπάρχουν ή δεν υπάρχουν υπερφυσικά φαινόμενα, όπως η τηλεπάθεια; Και γιατί... γινόμαστε όλο και πιο παχύσαρκοι;

Τις δέκα ερωτήσεις που θέτει ο συγγραφέας, με μοναδικά ευχάριστο και ανεκδοτολογικό τρόπο, θα τις έκανε κι ένας έξυπνος μαθητής στο δάσκαλό του, για να πάρει την… αποστομωτική απάντηση: «Άσ’ τα αυτά και διάβασε τα μαθήματά σου!»

Κι όμως, οι ερωτήσεις αυτές -τα «άλυτα μυστήρια»- είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις της σύγχρονης επιστήμης στην προσπάθειά της να μας προσφέρει μια ολοκληρωμένη εξήγηση του φυσικού κόσμου.